Η πόλη του Αιτωλικού είναι εγκατεστημένη πάνω σε νησάκι, που βρίσκεται στην είσοδο της ομώνυμης λιμνοθάλασσας και απλώνεται σε όλη του την έκταση. Υπήρξε και αυτή, όπως και το Μεσολόγγι, χώρος εγκατάστασης ψαράδων, χωρίς να είναι βέβαιο πότε κατοικήθηκε για πρώτη φορά. Στα προεπαναστατικά χρόνια και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης αναφέρεται ως «Ανατολικόν» και είχε πληθυσμό γύρω στους 2.000 κατοίκους. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Pouqueville, που λέει ότι φαινόταν από το Κεφαλόβρυσο «σαν μεγάλο καράβι ναυαγημένο στη θάλασσα», ενώ ο Bazin σημειώνει ότι τα σπίτια του έμοιαζαν κτισμένα πάνω στο νερό. Στα Ορλωφικά έχασε όλο το στόλο του, όπως και το Μεσολόγγι.
Η λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού έχει έκταση 17.000 στρεμμάτων και δέχεται νερά πηγών από τα γύρω βουνά, όπως και της πηγής του Κεφαλόβρυσου. Συγκεντρώνει μεγάλο πληθυσμό πτηνών, και μάλιστα λόγω της χαμηλής αλατότητας των νερών της προτιμάται από συγκεκριμένα είδη, όπως οι φαλαρίδες. Η κατασκευή σήραγγας το 1963-1965, η οποία διοχέτευε τα νερά της λίμνης Λυσιμαχίας στη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού είχε αρχικά καταστροφικά αποτελέσματα, καθώς μετέβαλε τις ισορροπίες αλμυρού και γλυκού νερού και κατά συνέπεια επηρέασε και την ιχθυοπανίδα.
Αρχικά η επικοινωνία του Αιτωλικού με τις απέναντι ακτές γινόταν μόνο με πλοιάρια. Το 1845-1848 κατασκευάστηκαν τα δύο πέτρινα πολύτοξα γεφύρια, μήκους περίπου 300 μ. το καθένα, που το συνδέουν με τη στεριά, με την ανατολική και δυτική ακτή της λιμνοθάλασσας. Αυτά είχαν αρχικά πλάτος 4 μ., ενώ το 1888 διαπλατύνθηκαν στα 8 μ. και κατασκευάστηκε η περιμετρική οδός του νησιού. Σήμερα αποτελούν «ιστορικά διατηρητέα μνημεία που χρειάζονται ειδική κρατική προστασία, καθώς παρουσιάζουν ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Αποτελούν αξιόλογο δείγμα τεχνικού έργου υποδομής του τέλους του 19ου αιώνα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής, εφόσον διευκόλυναν την επικοινωνία τους για όλες τις αγροτικές και κοινωνικές δραστηριότητες” (ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/4100 π.ε./9341/13-2-2002 – ΦΕΚ 232/Β/27-2-2002).
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης το Αιτωλικό, μετά την πτώση της νησίδας Ντολμάς το Φεβρουάριο του 1826, που λειτουργούσε ως προπύργιό του, αναγκάστηκε να παραδοθεί στους Τούρκους, καθώς οι κάτοικοί του δεν είχαν οδό διαφυγής από το νησί. Σεισμός έπληξε την πόλη το 1965 και μεγάλο τμήμα του κρίθηκε κατεδαφιστέο, μεταξύ των οποίων τα περισσότερα αρχοντικά και νεοκλασικά. Σώθηκαν περίπου 60 αξιόλογα κτίσματα.
