Στην Αρχαιότητα

Ναός στα Κάτω Ελληνικά

Ο ναός βρίσκεται σε υψόμετρο 560 μ. περίπου στη θέση Παλιουρέικα ή Άγ. Θεόδωρος του οικισμού Γράδες ή Κάτω Αμπέλια Δ.Δ. Ελληνικών, σε οροπέδιο του όρους Ζυγός (αρχ. Αράκυνθος), περί τα 8 χλμ. βόρεια της Νέας Πλευρώνας.  Πρόκειται για μεγάλο δωρικό περίπτερο ναό κατασκευασμένο από ντόπιο γκριζωπό ψαμμίτη. Το μνημείο δεν είναι γνωστό στις φιλολογικές πηγές ή τη βιβλιογραφία, όπως επίσης παραμένει άγνωστο σε ποια πόλη ανήκε ή σε ποιο θεό ήταν αφιερωμένο. Βέβαιο είναι ότι η θέση του βρισκόταν σε σημαντικό πέρασμα που συνέδεε την παράλια με την κεντρική Αιτωλία.

Ο ναός βρίσκεται σε μικρό πλάτωμα στα χαμηλά πρανή ψηλού λόφου και έχει προσανατολισμό Α.-Δ. και διαστάσεις 16,25 μ. Χ 36,80 μ. Μεγάλο μέρος του δομικού του υλικού, όπως σπόνδυλοι κιόνων που αναφέρονται άλλοτε, έχει χαθεί. Φαίνεται ότι έφερε κεράμωση κορινθιακού τύπου, ενώ τμήματα άλλης στέγης, λακωνικού τύπου, φανερώνουν κάποια επισκευή ή αντικατάσταση. Ο σηκός φαίνεται ότι είχε τριμερή διαίρεση, με δύο εσωτερικές κιονοστοιχίες. Πάνω σε αυτόν φαίνεται ότι σε μεταγενέστερη εποχή ανεγέρθηκε μικρό πρόχειρο κτίσμα, ενώ αρκετοί μεταγενέστεροι κιβωτιόσχημοι τάφοι στο χώρο του είχαν κατασκευαστεί με υλικό από το ναό.