Σε Σταυροδρόμια Βυζαντινά

Κούλια της Κυρα-Βασιλικής (πύργος Κατοχής)

Ο πύργος βρίσκεται στην κορυφή του λόφου της Κατοχής, πολύ κοντά στη δεξιά όχθη του ποταμού Αχελώου. Ανήκε σε ευρύτερο φρουριακό συγκρότημα στρατηγικής σημασίας, που επέβλεπε τη στενότερη διάβαση του ποταμού. Είναι γνωστός ως Κούλια Κυρά Βασιλικής, καθώς η κυβέρνηση Καποδίστρια της παραχώρησε τον πύργο ως κατοικία το 1830. Παλαιότερα ο πύργος ονομαζόταν πύργος της Θεοδώρας, γιατί σύμφωνα με την παράδοση τον έκτισε η Θεοδώρα, γυναίκα του Δεσπότη Ηπείρου Μιχαήλ Β΄, η οποία ανακηρύχθηκε στη συνέχεια Αγία. Στον πύργο αυτό πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής της η Βασιλική Κίτσου γυναίκα του Αλί Πασά. Έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο (ΦΕΚ 748/6-9-1979). Αναφορές στον πύργο υπάρχουν στο Χρονικό των Τόκκων, όπου και τονίζεται η σπουδαιότητα της θέσης του.

Πρόκειται για πύργο τετράγωνο, με μήκος πλευράς 6,5 μ. Στις γωνίες έχουν χρησιμοποιηθεί δουλεμένες λιθόπλινθοι. Φέρει τέσσερα παράθυρα – τοξωτά ανοίγματα στις πλευρές του α΄ ορόφου και θύρα εισόδου που ανοιγόταν στο ύψος του πρώτου ορόφου. Το εσωτερικό δάπεδο που χώριζε εσωτερικά τους ορόφους έχει καταρρεύσει. Στην νοτιοδυτική γωνία του πύργου εφάπτεται τμήμα περιβόλου που φαίνεται ότι περιέκλειε ένα πλάτωμα μπροστά στην ανατολική πλευρά του, όπου πιθανότατα βρίσκονταν κτίσματα για τη διαμονή του προσωπικού της φρουράς.

Το φρουριακό αυτό συγκρότημα λειτουργούσε ως προπύργιο του κάστρου του Αγγελοκάστρου. Χρονολογείται στον 14ο αι. πιθανότερα το β΄ μισό του και συνδέεται άμεσα με τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Εμφανίζει υστεροβυζαντινά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, τοιχοδομία που συνηθίζεται την εποχή των Παλαιολόγων και γνωρίσματα φρουριακού κτίσματος της εποχής, με τοιχώματα που κλίνουν ελαφρά προς τα μέσα (σκάρπα). Πιθανότατα είχε κατασκευαστεί από ντόπιους τεχνίτες.

Το μνημείο έχει αναστηλωθεί το 2000 από την 8η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.