Η Καλυδώνα ήταν μία από τις αρχαιότερες εγκαταστάσεις στη δεξιά όχθη του Εύηνου ποταμού και το μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο της παράλιας Αιτωλίας, το οποίο συνδέεται με πλούσια μυθολογική παράδοση και με τα ομηρικά έπη. Ο ευρύτερος αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει την οχυρωμένη έκταση με την ακρόπολη και σημαντικά μνημεία της πόλης εκτός των τειχών. Ο επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει κυρίως το Λάφριο ιερό, το θέατρο της πόλης και το ταφικό Ηρώο, που βρίσκονται στο νοτιοδυτικό τμήμα της, εκτός της τειχισμένης έκτασης και είναι άμεσα προσβάσιμα από την είσοδο του χώρου.
Το Λάφριο ή Λαφριαίο ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο ιερό της Αιτωλίας μετά τον Θέρμο και εκτεινόταν σε χαμηλό επιμήκη λόφο που απέχει 400 περίπου μέτρα από την κύρια πύλη της οχύρωσης. Ήταν αφιερωμένο στην Άρτεμη και τον Απόλλωνα, οι οποίοι λατρεύονταν σε δύο ξεχωριστούς ναούς στο νότιο τμήμα του τεμένους, ο μεγαλύτερος από τους οποίους ήταν αφιερωμένος στη θεά. Το λατρευτικό της άγαλμα ήταν χρυσελεφάντινο, έργο των Ναυπάκτιων καλλιτεχνών Μέναιχμου και Σοΐδα, και στα ρωμαϊκά χρόνια μεταφέρθηκε στην Πάτρα μαζί με τη λατρεία της θεάς.
Η λατρεία στο ιερό ανάγεται στα γεωμετρικά χρόνια (8ος αι. π.Χ.), ενώ χρήση του χώρου βεβαιώνεται από την μυκηναϊκή ήδη περίοδο. Η μεγαλύτερη ακμή του εντοπίζεται στα τέλη του 7ου-6ο αι. π.Χ. Αποσπασματικά ίχνη λατρείας ανιχνεύονται μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους, παρόλο που η πόλη μετά τη ναυμαχία του Ακτίου απογυμνώθηκε από κατοίκους. Οι δύο ναοί γνώρισαν πολλές φάσεις ανακατασκευών έως και τον 4ο αι. π.Χ., που αποτυπώνονται στον αρχιτεκτονικό διάκοσμό τους. Τμήματά του έχουν βρεθεί στις ανασκαφές, βοηθώντας στην αποκατάσταση της μακρόχρονης ιστορίας του ιερού και της σταδιακής αναμόρφωσης των κτισμάτων. Άλλα κτίρια του ιερού περιλαμβάνουν μία στοά για τους προσκυνητές ή για την πώληση αναθημάτων, στα βορειοανατολικά του ναού της Άρτεμης, εξέδρες και οικοδομήματα που πιθανώς στέγαζαν σημαντικές προσφορές πόλεων – κρατών (“θησαυροί”). Πολυάριθμα αναθήματα πιστών που προέρχονται από τον χώρο προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για τη λατρεία.
Στις νοτιοανατολικές υπώρειες του λόφου του Λαφρίου βρισκόταν το θέατρο. Το μνημείο έχει ιδιότυπο σχήμα, τετράπλευρης κάτοψης, με κοίλο σχήματος Π, χωρίς διάζωμα, και παραλληλόγραμμη ορχήστρα, χωρίς περιμετρικό εύριπο. Έχει παλαιότερα υποστεί σημαντικές καταστροφές κατά την κατασκευή της Εθνικής Οδού. Το κοίλο, το οποίο φαίνεται ότι είχε κατασκευαστεί σε δύο κυρίως οικοδομικές φάσεις, διατηρεί 32 σειρές εδωλίων και η χωρητικότητά του υπολογίζεται σε 6.400 θεατές. Το σκηνικό οικοδόμημα αποτελείται από προσκήνιο, σκηνή και πλευρικές ράμπες και ανάγεται αρχικά στην κλασική περίοδο. Η κύρια χρήση του θεάτρου προσδιορίζεται από τον 4ο αι. π.Χ. έως το τέλος της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου, ενώ συνεχίστηκε και στα ρωμαϊκά χρόνια.
Το Ηρώο βρίσκεται σε απόσταση περίπου 250 μ. ανατολικά του Λαφρίου και αποτελεί ταφικό μνημείο του νοτιοδυτικού νεκροταφείου. Πρόκειται για σύνθετο κτίσμα που αναπτύχθηκε πάνω και γύρω από υπόγειο καμαροσκέπαστο τάφο «μακεδονικού» τύπου, που διατηρεί εσωτερικά μαρμάρινες σαρκοφάγους με τη μορφή κλινών. Το υπέργειο, ορθογώνιο τμήμα του μνημείου ανεγέρθηκε σε δεύτερη φάση πάνω από τον τάφο. Αποτελείται από τετράγωνο χώρο με κήπο και περιστύλιο, που θυμίζει παλαίστρα, όπου θεωρείται πιθανό ότι τελούνταν αγώνες. Σε αυτόν έβλεπαν δωμάτια που υπήρχαν στη βόρεια και ανατολική πλευρά. Σε ένα από τα βόρεια δωμάτια έχει βρεθεί πλούσιος γλυπτικός διάκοσμος που απεικονίζει θεούς, ήρωες και σημαντικές μορφές της πόλης. Το μνημείο, σύμφωνα με επιγραφές, ήταν αφιερωμένο στον Λέοντα, που αναφέρεται ως «Νέος Ηρακλής» και ίσως ήταν πρόγονος κάποιας σημαντικής οικογένειας της Καλυδώνας. Θεωρείται πιθανότερο ότι ιδρύθηκε στο τέλος της ελληνιστικής περιόδου (2ος-1ος αι. π.Χ.) και δέχθηκε συμπληρώσεις κατά την αυτοκρατορική περίοδο.
Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε απόσταση 9 περίπου χλμ. ανατολικά του Μεσολογγίου και έχει απευθείας πρόσβαση μέσω της Εθνικής Οδού Αντιρρίου – Ιωαννίνων ή μέσω της Ιονίας Οδού, από την έξοδο 3, προς Ευηνοχώρι. Μετά την αρχική φάση ανασκαφών που έγινε τη δεκαετία του 1920, ο χώρος έχει ενταχθεί σε νέα προγράμματα συστηματικών ανασκαφών που βρίσκονται σε εξέλιξη από το 2001 έως και σήμερα και τα οποία υλοποιούνται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας σε συνεργασία με το Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα. Εργασίες προστασίας και ανάδειξης του Ηρώου έχουν υλοποιηθεί μεταξύ 2011-2013 από τη ΛΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο του έργου «Προστασία Ηρώου Καλυδώνας» του Ε.Π. ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ – ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ – ΙΟΝΙΟΙ ΝΗΣΟΙ και χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-2013. Ευρήματα από το Λάφριο ιερό, την πόλη και τα νεκροταφεία της Καλυδώνας, όπως και εκμαγεία τριών μορφών από το Ηρώο, μπορεί κανείς να δει στο Ξενοκράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο, ενώ άλλα ευρήματα, μεταξύ των οποίων οι μαρμάρινες προτομές και κεφαλές από το Ηρώο της Καλυδώνας εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αγρινίου.
Διεύθυνση: 300 14 Ευηνοχώρι
Ωράριο λειτουργίας: 8.30 – 15.30
Τιμή εισιτηρίου: Ολόκληρο: 3 Eυρώ, Μειωμένο: 2 Ευρώ
