Σε Σταυροδρόμια Βυζαντινά

Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος (Επισκοπή Μάστρου)

Ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα βυζαντινά εκκλησιαστικά μνημεία της περιοχής, ο ναός του Αγ. Ιωάννη Προδρόμου, βρίσκεται πάνω σε λόφο που δεσπόζει στην αριστερή όχθη του Αχελώου, σε απόσταση 1 περίπου χλμ. νότια του χωριού Μάστρου του Δήμου Ι.Π. Μεσολογγίου. Ανήκει στα μνημεία της Παραχελωίτιδας και τιμάται στο όνομα του Αγ. Ιωάννη του Ριγανά, που εορτάζει στις 24 Ιουνίου, όταν ανθίζει η ρίγανη. Είναι γνωστός ως Επισκοπή, καθώς θεωρείται ότι πιθανότατα απετέλεσε έδρα του Επισκόπου Αχελώου, που ήκμασε στον ύστερο Μεσαίωνα.

Κατασκευάστηκε αρχικά στα μέσα του 7ου και χρησιμοποιήθηκε έως τα μέσα του 9ου αι., γνωρίζοντας μία ενδιάμεση φάση ανακατασκευής. Στη βάση του διατηρεί αρχαίο οικοδομικό υλικό, που πιθανότατα προήλθε από την αρχαία πόλη Παιάνιο, που τοποθετείται βόρεια του χωριού Μάστρου.

Στα πρωτοβυζαντινά χρόνια κτίστηκε ως τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική (16,90 Χ 13,60 μ.), με υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, τρεις ημικυκλικές αψίδες και νάρθηκα. Η κεντρική ημικυκλική αψίδα έχει βαθμιδωτή διάταξη, στοιχείο καλλιτεχνικών επαφών με τη Μακεδονία και ιδιαίτερα τη Θεσσαλονίκη. Ήταν ενισχυμένη με δύο αντηρίδες κτισμένες ακτινωτά. Τα κλίτη χωρίζονταν με συνεχείς τοίχους που διακόπτονταν από τοξωτά ανοίγματα επικοινωνίας. Η είσοδος στο νάρθηκα ήταν από τη βόρεια πλευρά του και επικοινωνούσε με το κεντρικό κλίτος μέσω τρίβηλου και με τα πλάγια κλίτη μέσω τοξωτών ανοιγμάτων. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους έφερε ψηφιδωτό με γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα που διατηρείται αποσπασματικά, ενώ στα πλάγια κλίτη και τον νάρθηκα τα δάπεδα ήταν από κεραμικές πλάκες.

Ο τοιχογραφικός διάκοσμός του χρονολογείται στον 13ο αι. και διατηρείται καλύτερα στην κόγχη του ιερού, όπου σώζεται παράσταση της Πλατυτέρας μεταξύ δύο σεβιζόντων αρχαγγέλων, που φορούν αυτοκρατορικές στολές και κρατούν σφαίρα, έργο που αντιπροσωπεύει αριστοκρατικές καλλιτεχνικές τάσεις. Στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης κάτω από την Πλατυτέρα υπάρχει παράσταση του κτήτορα, ενώ στα πλάγια του τριλόβου παραθύρου εικονίζονται οκτώ ιεράρχες σε κακή κατάσταση διατήρησης, και στη νοτιοδυτική γωνία ευαγγελικές σκηνές και μετωπικοί άγιοι.

Στα μέσα του 20ου αι. ο ναός περιορίστηκε στο κεντρικό κλίτος. Μετά την κατάρρευση των πλάγιων κλιτών και του νάρθηκα δέχθηκε μετασκευές και στερεωτικές προσθήκες.

Το 1969 πραγματοποιήθηκαν εργασίες συντήρησης και στερέωσης του μνημείου και των τοιχογραφιών του από το Υπουργείο Πολιτισμού (8η ΕΒΑ), με τη διεύθυνση του Παν. Βοκοτόπουλου. Νεότερες εργασίες έγιναν μεταξύ 2011-2012 (22η ΕΒΑ), στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ «Δυτική Ελλάδα – Πελοπόννησος – Ιόνιοι νήσοι 2007-2013» (Έργο «Επισκευή και ανάδειξη βυζαντινού ναού Τιμίου Προδρόμου Μάστρου Αιτωλοακαρνανίας, προϋπολογισμός 200.000 €). Παράλληλα πραγματοποιήθηκε ανασκαφική έρευνα και έγιναν οι απαραίτητες παρεμβάσεις για την ανάδειξη του ναού σε επισκέψιμο μνημείο.